زیروستومیا یک اصطلاح پزشکی به معنی خشکی دهان ناشی از کمبود بزاق است؛ افراد مبتلا به زیروستومیا به اندازه کافی بزاق برای حفظ رطوبت دهان را ندارند و میزان بزاق کاهش می‌یابد يا به صفر می‌رسد. این شرایط همچنین ببه دهان سفالی، خشک، خمیری یا کویری شناخته می‌شود. کارشناسان می‌گویند که زیروستومیا معمولا ناشی از عملکرد نامناسب غدد بزاق است.
خشکی دهان می‌تواند به مشکلاتی در گفتار و غذا خوردن، هالیتوز(بوی بد دهان)، افزایش تعداد دندان‌های پوسیده (بزاق به جلوگیری از پوسیدگی دندانها کمک می‌کند) و عفونت‌های دهان مانند برفک منجر شود.
فرد مبتلا به خشکی دهان معمولا به سختی از غذا خوردن لذت می‌برد. خشکی دهان یک مشکل رایج است. این مشکل، یک عارضه جانبی مکرر دارو است که ممکن است با تجویز داروی جدید یا تغییر دوز آن بهبود یابد. همه ما در برهه‌هایی به خشکی دهان دچار شده‌ایم؛ زمانی که ناراحت، یا تحت استرس هستیم، و یا بسیار وحشت زده شده‌ایم. اما زیروستومیا متفاوت است و در این حالت دهان فرد اکثر مواقع خشک است.
دلایل
دلایل احتمالی خشکی دهان عبارتند از:
دارو
بسیاری از داروهای تجویزی و بدون نسخه، از جمله آنتی هیستامین‌ها، داروهای ضد انعقاد، داروهای فشار خون بالا (ضد فشار خون)، مسکن‌ها، آرامبخش‌های عضلانی، داروهای بی‌اختیاری ادرار، برخی داروهای پارکینسون، و همچنین دسته‌ای از داروهای ضد افسردگی باعث ایجاد خشکی دهان می‌شوند.
سن
اگرچه خشکی دهان بخشی طبیعی از روند پیری نیست، افراد مسن‌تر نسبت به سایر افراد، داروهای بیشتری مصرف می‌کنند. بسیاری از داروهای مصرفی توسط سالمندان باعث ایجاد خشکی دهان می‌شود.
درمان سرطان
پرتودرمانی سر و گردن می‌تواند به غدد بزاق آسیب برساند و در نتیجه تولید بزاق را کمتر کند. شیمی درمانی می‌تواند ماهیت بزاق و همچنین میزان تولید آن توسط بدن را را تغییر دهد.
سایر علل
- صدماتی که منجر به آسیب عصبی به ناحیه سر و گردن می‌شود، می‌تواند باعث خشکی دهان گردد.
- جویدن یا کشیدن تنباکو خطر خشکی دهان را افزایش می‌دهد.
- کم‌آبی بدن ناشی از کمبود مایعات کافی
- اگر مایعات بدن در جاهای دیگر متمرکز شوند، غدد بزاق ممکن است خشک شوند. اگر ورزش یا بازی برای مدت طولانی ادامه پیدا کند، علائم خشکی دهان بیشتر خواهد شد.
- اختلالات اضطرابی
- افسردگی
- اچ آی وی و ایدز
- بیماری پارکینسون
- دیابت کنترل نشده
- سندرم شوگرن
- خوابیدن با دهان باز
- خرناس کشیدن
- سکته و بیماری آلزایمر: حتی اگر غدد بزاق به درستی کار کنند، به احتمال زیاد باعث احساس خشکی دهان می‌شوند.
علائم
علائم و نشانه‌های زیروستومیا ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- بوی بد دهان
- چیلیتیس: التهاب و شکاف (جدا شدن یا ترک خوردگی) لب‌ها
- ترک خوردگی و شکاف مخاط دهان (چوشش داخلی گونه‌ها و لب‌ها)، پوست گوشه‌های دهان ممکن است جدا گردد یا زخم شود.
- خشکی دهان
- اختلالات چشایی
- عفونت‌های قارچی در دهان، مانند برفک
- زبان دردناک
- افزایش نیاز به نوشیدن آب، به ویژه در شب
- التهاب زبان، زخم زبان
- چسبیدن رژ لب به دندانها
- بیماری های لثه
- پوسیدگی دندان و پلاکبیشتر
- مشکل در صحبت کردن
- مشکلات بلع و جویدن: به خصوص مواد غذایی خشک و ترد مانند کراکر یا سرلاک
- مشکل در استفاده از دندان مصنوعی: مشکل در نگه داشتن پروتز، زخم‌های ناشی از دندان مصنوعی، و چسبیدن زبان به کام
- عفونت غدد بزاقی
- گلو درد
- بزاق چسبنده
- بزاق رگه‌ای
تشخیص
پزشک یا دندانپزشک احتمالا دهان بیمار را معاینه و سابقه پزشکی او را بررسی می‌کند. آزمایش‌های خون و اسکن‌های تصویربرداری از غدد بزاقی نیز ممکن است درخواست شود.
سیالومتری (Sialometry)
این آزمایش، یک روش ساده است که میزان جریان بزاق را اندازه‌گیری می‌کند. دستگاه‌های جمع‌آوری بر روی دهانه مجرای غدد بزاقی قرار می‌گیرند و تولید بزاق را با اسید سیتریک تحریک می‌کنند.
سیالوگرافی
این تست یک بررسی رادیوگرافی از غدد بزاقی و مجاری آن می‌باشد. این آزمایش ممکن است در شناسایی سنگ‌های و توده‌های غدد بزاقی مفید باشد.
نمونه‌برداری
یک نمونه کوچک از بافت غدد بزاقی گرفته می‌شود. اغلب در تشخیص سندرم شوگرن مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر بدخیمی (سرطان) مشکوک باشد، پزشک ممکن است انجام بیوپسی را نیز تجویز دهد.
در بسیاری از مواقع حتی وقتی بیمار از شدت خشکی دهان شکایت داشته باشد، مخاط دهان مرطوب است. عکس آن نیز به ندرت اتفاق می‌افتد، یعنی مخاط دهان خشک به نظر می‌رسد اما بیمار از علائم خشکی دهان شکایت نمی‌کند.
درمان
درمان خشکی دهان به عوامل متعددی نظیر ابتلای بیمار به یک بیماری زمینه‌ای یا مصرف داروهای خاصی که ممکن است موجب خشک شدن دهان شود، بستگی دارد. اگر یک علت زمینه‌ای یافت شود، باید اقدامات لازم برای به حداقل رساندن اثر آن انجام گردد.
دارو
اگر خشکی دهان به علت مصرف دارو باشد، پزشک دوز آن را عوض می‌کند یا داروی دیگری را تجویز می‌نماید که احتمال کمتری در ایجاد خشکی دهان داشته باشد.
تحریک تولید بزاق
برای تحریک تولید بزاق ممکن است دارویی مانند پیلوکارپین (سالاژن) یا سویملین (ایووکزاک) تجویز شود.
متخصصان می‌گویند درمان علائم برای خشکی دهان معمولا شامل چهار بخش است:
- افزایش جریان بزاق
- جایگزینی ترشحات از دست رفته
- کنترل پوسیدگی دندان
- برخی اقدامات خاص مانند درمان عفونت‌ها
اقدامات خود مراقبتی
توجه به بهداشت دهان
بیمار مبتلا به خشکی دهان باید توجه ویژه‌ای به بهداشت دهان و دندان داشته باشد. این نکته شامل حذف پلاک و درمان عفونت‌های لثه، التهاب و پوسیدگی دندان است. مسواک زدن و نخ کشیدن دندانها به طور مرتب ضروری است.
پرهیز از نوشیدنی‌های خاص
نوشیدن مایعات (بدون گاز، بدون قند)، جویدن آدامس حاوی زایلیتولو استفاده از جایگزین‌های بزاق کربوکسی متیل سلولز به عنوان دهانشویه ممکن است کمک کننده باشد.
اجتناب از دهانشویه‌های خاص
از دهانشویه‌های حاوی الکل باید اجتناب شود، زیرا ممکن است علائم خشک شدن دهان را بدتر کند. بیمار باید معاینه روزانه دهان را انجام دهد و وجود لکه‌های رنگی غیر معمول، پوسیدگی دندانها یا آفت را بررسی نماید. هر چیز غیر عادی باید به پزشک یا دندانپزشک گزارش شود.
نکاتی برای جلوگیری از خشکی دهان
- بیمار نباید در طول خواب از دندان مصنوعی استفاده کند. دندان‌های مصنوعی باید با خیساندن شبانه تمیز نگه داشته شوند. خوردن غذاهایی مانند هویج یا کرفس ممکن است به عملکرد غدد بزاق درونریز کمک کند.
- تنفس از طریق بینی دهان را خشک نمی‌کند در حالی که تنفس از راه دهان باعث خشک شدن دهان می‌شود.
- رطوبت: دستگاه بخار می‌تواند رطوبت را به اتاق خواب اضافه کند. این کار ممکن است به کاهش علائم خشکی دهان که در طول خواب اتفاق می افتد کمک کند. افراد مبتلا به زیروستومیا باید از موارد زیر اجتناب کنند:
- جویدن یا کشیدن تنباکو
- غذاها یا نوشیدنی‌های حاوی شکر
- غذاها یا نوشیدنی‌ها اسیدی
- غذاهای خشک
- غذاهای تند
- مواد غذایی که باعث هم کشیدن دهان می‌شود.
- نوشیدنی‌های بیش از حد گرم و یا سرد
